Mfantse nyimpa edzin a nyame wɔ mu ho mpɛnsampɛnsamu wɔ peragematese, mɔfɔlɔgye na sentase akwan do

Abstract

Dɛ mbrɛ yenyim no, dzin yɛ adze kor a no hia papaapa ma Akanfo (Mfantsefo), na iyi ntsi na wɔnntoto edzin efuradoefurado no. Dwumadzi yi fa Mfantse nyimpa edzin a “Nyame” wɔ mu wɔ peragematese, mɔfɔlɔgye nye sentase nhyehyɛɛ kwan do. Dwumadzi yi gyinaa botae etsitsir ebiasa nye nsɛmbisa so ebiasa do dze yɛɛ nhwehwɛɛ mu yi a ɔno nye dɛ, ɔhwehwɛɛ edzin a Nyame wɔ mu no wɔ mɔfɔlɔgye kwan do, ɔhwehwɛɛ edzin no mu so wɔ sentase kwan do, na afei so ɔhwɛɛ ntseasee so yenya wɔ edzin yi mu a ɔyɛ peragematese. Nhwehwɛmu no mu no, ɔdaa edzi dɛ, wɔ mɔfɔlɔgye kwan do no, dzin kortsee na ɔyɛ asɛndua kortsee, na edzin no bi so yɛ nkabɔmu a ɔyɛ dzin na dzin, bi yɛ dzin na dzin-tamsi na dzin na nyɛe. Asɛntɔw dwumadzi kwan do no, edzin no mu dodow noara yɛ asɛntɔw a ɔyɛ asɛnka nna kakra so yɛ edzin a ɔyɛ nhyɛ na asɛmbisa so. Sɛ yɛhwɛ asɛntɔw ne nhyɛhyɛɛ kwan do so a, edzin no mu dodow noara yɛ edzin a ɔyɛ asɛntɔw tsiaba na no mu kakra bi so yɛ edzin a ɔyɛ asɛntɔw tsentsen a okitsa asɛmpruw tsir kor na asɛmpruw mfemfamho. Ha so mennya dzin biara a ɔyɛ asɛntɔw mbɔho. Yehun dɛ, nkorɔfo gyina botae bi tse dɛ enyigye, anaa ndaase, awerɛhyɛmu a wɔwɔ no wɔ Nyame mu nye ekutsiabɔ do dze edzin a Nyame wɔ mu no dze toto hɔn mba. Migyinaa “Desciptive Adequacy Grammar a Chomsky (1965) dze bɔbɔɔ adze no do na medze yɛɛ mpɛnsampɛnsamu. Ne nyina mu no, ɔdaa edzi dɛ, dɛm edzin a “Nyame” wɔ mu yi yɛ edzin a nkorɔfo ebenya enyigye wɔ ho na wɔdze toto hɔn mba